Qutlug‘ Temur minorasi — Markaziy Osiyodagi eng baland qadimiy minoralardan biri bo‘lib, u hozirgi Turkmaniston hududida, Dashog‘uz viloyatining Keneurgench shahri yaqinidagi qadimiy Urganch shahri (Kohna Urganch) xarobalari orasida joylashgan. Bu minora XIII–XIV asrlar o‘rtalarida mo‘g‘ullar davrida bunyod etilgan va u o‘zining me’moriy jozibasi, balandligi va tarixiy ahamiyati bilan ajralib turadi.

Qutlug‘ Temur minorasi ilk bor Xorazmshohlar davrida qurilgan Urganch shahrining rivojlangan davriga to‘g‘ri keladi. Ba’zi manbalarda minora dastlab X asrda bunyod etilgani aytiladi, ammo bizga ma’lum holatiga XIII asrda Xorazm noibi Qutlug‘ Temur tomonidan ta’mirlanib, yangilangan. Uning nomi ham aynan shu shaxs bilan bog‘liq.

Mo‘g‘ullar istilosidan keyin Urganch mo‘g‘ul hokimiyati ostida bo‘lgan bo‘lsa-da, bu yerda me’morchilik rivoj topishda davom etgan. Minora atrofidagi hudud qadimda diniy va madaniy markaz bo‘lgan bo‘lib, bu yerda ko‘plab madrasa, masjid va maqbaralar mavjud bo‘lgan.

Me’moriy tavsif

Qutlug‘ Temur minorasi 60 metrdan ortiq balandlikka ega bo‘lib, bu uni O‘rta Osiyodagi eng baland minora sifatida e’tirof etish imkonini beradi. Uning pastki diametri taxminan 12 metrdan oshadi, yuqoriga chiqqan sari esa torayib boradi. Minora g‘ishtdan qurilgan va sirtiga arab yozuvida Qur’on oyatlari va bezakli naqshlar ishlangan. Ayniqsa, kufiy uslubidagi yozuvlar minoraning san’at asari sifatidagi qiymatini oshiradi.

Minoraga spiral tarzda aylana shaklida ichki zinapoya olib boradi. U musulmon me’morchiligining mohir namunasi bo‘lib, diniy ahamiyatga ega bo‘lgan azondan tashqari, shaharning diqqatga sazovor belgisi bo‘lib xizmat qilgan.

Qutlug‘ Temur minorasi nafaqat Turkmaniston, balki butun O‘rta Osiyo tarixiy merosining bebaho durdonasidir. U 2005-yilda YuNESKOning Jahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan qadimiy Kohna Urganch yodgorlik majmuasining muhim qismidir. Mazkur minora tarixiy yodgorlik sifatida yillar davomida arxeologlar, me’morlar va sayyohlarning e’tiborini tortib kelmoqda.

Qutlug‘ Temur minorasi O‘rta Osiyo sivilizatsiyasining yuksak me’morchilik madaniyatidan dalolat beradi. Uning balandligi, bezaklari va tarixiy tagzaminiga qarab, bu inshootni nafaqat diniy yoki arxitektura namunasi, balki ilmiy va madaniy ahamiyatga ega meros deb baholash mumkin. Bu minora bugungi kunda ham tarixni sevuvchi sayyohlar uchun ilhom manbai bo‘lib qolmoqda.