2 aprel — butun dunyoda bolalar o‘qishini qo‘llab-quvvatlash, kitobga muhabbatni tarbiyalash va ijodkorlikni rag‘batlantirish kuni. Sana bejiz tanlanmagan: bu kun mashhur ertaknavis Hans Kristian Andersenning tug‘ilgan kuni. Tashabbus 1967-yildan beri IBBY (International Board on Books for Young People) tomonidan yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, har yili turli mamlakatlar navbat bilan homiylik qiladi, maxsus shior, bolalarga murojaat xati va poster e’lon qilinadi.

Bayramning maqsadi sodda: bolaga kitobni sevdirish, o‘qish odatini oilada va maktabda barqaror odatga aylantirish, til boyligini kengaytirish, tasavvurini kengaytirish hamda turli xalqlarning ertak va hikoyalari orqali bag‘rikenglikni singdirish.

Bu kun odatda jonli va quvonchli tadbirlar bilan o‘tadi. Kutubxonalar va maktablarda kichik yarmarkalar, “book swap” — kitob almashinuvi, muallif va illyustratorlar bilan uchrashuvlar, ifodali o‘qish marafonlari tashkil etiladi. Kechki payt “kutubxona kechasi” formatida ertakxonalar o‘tkazilib, bolalar audiokitoblarni tinglaydi yoki sevimli qahramonlari obrazida kichik sahna ko‘rinishlarini namoyish etadi. Bunday tadbirlar o‘qishga bo‘lgan qiziqishni jonlantiradi: bola o‘qiganini boshqalar bilan bo‘lishadi, umuman o‘qish jarayoni shunchaki vazifa emas, balki maroqli mashg‘ulot ekanini his qiladi.

O‘zbekistonda bu kuni amaliy, sodda va foydali tashabbuslarni yo‘lga qo‘yish mumkin. Masalan, “Bir bola — bir kitob” tamoyili bilan har bir o‘quvchi kamida bitta yangi kitobga ega bo‘ladi — sovg‘a qilish, ijaraga olish yoki almashuv orqali. Maktablar va kutubxonalarda mahalliy mualliflar haftaligini o‘tkazib, Xudoyberdi To‘xtaboyev, Quddus Muhammadiy, Zafar Diyor kabi yozuvchilarning asarlarini tanishtirish foydali. Oilalarda esa har kuni hech bo‘lmaganda 15 daqiqa birga o‘qish odatini yo‘lga qo‘yish tavsiya etiladi: ota-ona va bola navbatma-navbat o‘qib eshittiradi, so‘ng bir-ikki savol bilan mazmunni muhokama qiladi.

Bir soatga yaqin, ammo ixcham va samarali ssenariy shunday kechishi mumkin: avval 5 daqiqada bayram tarixi va Andersen hayoti haqida qisqa kirish beriladi. Keyin 10 daqiqada o‘qituvchi yoki mehmon kichik hikoyani ifodali o‘qib beradi. Shundan so‘ng 10 daqiqa davomida bolalar “Bir daqiqa — bir kitob” tamoyili bilan o‘z sevimli kitobini tavsiya qiladi. Keyingi 10 daqiqa ijodiy pauzaga ajratilib, bolalar qahramon uchun yangi sahifa yozadi yoki rasm chizadi. Yakunda faol ishtirokchilar rag‘batlantirilib, “haftaning o‘quvchisi” belgisi topshiriladi va xohlovchilar kitob almashinuvida qatnashadi.

Bolalarga tavsiya qilinadigan asarlar ro‘yxati keng, ammo boshlang‘ich va o‘rta yosh uchun eng ko‘p seviladiganlari orasida Andersen ertaklari, Astrid Lindgranning “Pippi Longstocking”i, Tove Yanssonning Mumiylar turkumi, Roald Dahlning “Matilda” va “Charlie va shokolad fabrikasi”, Dr. Seussning ritmik she’riy hikoyalari bor. Mahalliy adabiyotdan To‘xtaboyevning “Sariq devni minib”i va “Sehrli qalpoqcha”si, Quddus Muhammadiy hamda Zafar Diyorning bolalar uchun yozilgan she’r va hikoyalari ayni muddao.

Uyda “kichik kutubxona”ni shakllantirish qiyin emas. Eng muhimi, kitoblar bolaga doim ko‘rinib turadigan joyda bo‘lsin; yoshiga mos — yirik shriftli va ko‘proq rasmli kitoblardan boshlang va asta-sekin murakkablashtiring. Tanlov erkin bo‘lsin: mavzuni bolaning o‘zi tanlaganda motivatsiya tabiiy ravishda ortadi. Har kuni qisqa, lekin muntazam o‘qish uchun 10–15 daqiqa ajratish kifoya. O‘qigandan keyin mazmunni ikki-uch savol bilan muhokama qilish fikrlashni kuchaytiradi: “Qahramon o‘rnida bo‘lsang, nima qilarding?”, “Bu joyda boshqa yakun bo‘lishi mumkinmidi?” kabi savollar bolani ijodiy o‘ylashga undaydi.

Xulosa qilib aytganda, 2 aprel — bolalik va kitob o‘rtasida mustahkam ko‘prik quradigan sana. Shu kuni boshlangan muhabbat va odatlar kelgusida ham saqlanib qoladi: bola til boyligini kengaytiradi, tasavvuri va hamdardligi kuchayadi, turli madaniyatlarni tanishi osonlashadi. Eng muhimi, o‘qish “majburiyat”dan “sevimli mashg‘ulot”ga aylanadi va bu odat butun umrga yetaklaydigan bilim va tafakkur manbaiga aylanishi mumkin.