Oltin Oʻrda—XIII-asrning oʻrtalarida tashkil topgan va XV-asrgacha davom etgan qudratli davlat boʻlib, uning hududi Sharqiy Yevropadan Sibirgacha, Ural togʻlaridan Qora dengizgacha choʻzilgan. 

Bu davlatga Chingizxonning nabirasi Jo'jixonning o'g'li Botuxon (1236—1255) tomonidan asos solingan.

Tashkil topishi va hududi

Oltin Oʻrda 1240-yillarda Botuxonning Gʻarbiy yurishlari natijasida tashkil topdi. Uning poytaxti dastlab Saroy-Botu shahri boʻlgan, keyinchalik Saroy-Berke shahriga koʻchirildi. Davlatning hududi hozirgi Rossiya, Ukraina, Qozogʻiston va boshqa Sharqiy Yevropa mamlakatlarining katta qismini oʻz ichiga olgan.

Ijtimoiy va iqtisodiy hayot

Oltin Oʻrda koʻchmanchi va oʻtroq hayot tarzini birlashtirgan davlat edi. Savdo yoʻllari va shaharlari rivojlangan boʻlib, ayniqsa, Ipak yoʻli orqali oʻtgan savdo aloqalari muhim ahamiyatga ega edi. Davlatda turli millatlar va dinlar yashagan, bu esa madaniy almashinuvga zamin yaratgan.

Islom dinini qabul qilishi

Oltin Oʻrdaning ilk hukmdorlari shomonizm va buddizmga eʼtiqod qilgan boʻlsalar-da, 14-asrda Berkexon va keyinchalik Ozbekxon davrida islom dini davlat dini sifatida qabul qilindi. Bu hodisa davlatning siyosiy va madaniy hayotida katta oʻzgarishlarga olib keldi.

Oltin O'rda tarixida eng mashhur hukmdorlardan biri - Janibek xon bo'lib, u davlatni mustahkamlash va uning chegaralarini kengaytirishda katta rol o'ynagan. Janibek han davrida Oltin O'rda o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqqan va ko'plab yirik janglarda g'alaba qozongan.

Inqirozi va parchalanishi

15-asrga kelib, Oltin Oʻrda ichki nizolar va tashqi bosimlar tufayli zaiflashdi. Natijada, u bir necha mustaqil xonliklarga boʻlinib ketadi, jumladan, Qrim, Qozon, Astraxon xonliklari. Bu xonliklar keyinchalik Rossiya tomonidan bosib olindi.

Oltin Oʻrda davrida yaratilgan turkiy yozma yodgorliklar, jumladan, yorliqlar va bitiklar, turkiy xalqlarning madaniy merosida muhim oʻrin tutadi. Bu yozma manbalar davlatning huquqiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayotini oʻrganishda qimmatli maʼlumotlar beradi. 

Oltin Oʻrda oʻrta asrlarda Yevrosiyo hududida muhim rol oʻynagan davlat boʻlib, uning tarixi va madaniy merosi bugungi kunda ham oʻrganilmoqda. Uning qudrati, madaniy xilma-xilligi va savdo aloqalari mintaqaning keyingi rivojlanishiga katta taʼsir koʻrsatgan.