Shayboniylar sulolasi XVI asrda Movarounnahr va Janubiy Turkiston hududlarida hukmronlik qilgan turk-moʻgʻul sulolasidir. Ushbu sulola Chingizxonning nabirasi Shaybon avlodidan kelib chiqqan boʻlib, asoschisi Muhammad Shayboniyxon (1451–1510) hisoblanadi.

Muhammad Shayboniyxonning hayoti va faoliyati

Muhammad Shayboniyxon 1451-yilda tugʻilgan. U yoshligida Buxoro madrasalarida taʼlim olib, islom ilmlari va turli fanlarni oʻrgangan. Shayboniyxon nafaqat sarkarda, balki isteʼdodli shoir ham boʻlib, "Shohbaxt" taxallusi bilan sheʼrlar yozgan. 

Muhammad Shayboniyxon

Shayboniyxon Abulxayr davlatini qayta tiklashga boʻlgan bir qancha muvaffaqiyatsiz urinishlardan soʻng Oʻrta Osiyodagi temuriylar shaharlarini egallashga qaror qiladi. 1499-yilda Shayboniyxon Movarounnahrni zabt etish harakatini boshlaydi. 1500–1501-yillarda Samarqandni egallab, uni oʻz davlatining poytaxti deb eʼlon qildi. 1507-yilga kelib, butun Movarounnahr va Xuroson ustidan oʻz hokimiyatini oʻrnatadi. 

Shayboniylar davlati va uning rivoji

Shayboniylar davlati oʻz davrida iqtisodiy va madaniy jihatdan rivojlandi. Muhammad Shayboniyxon davlatni mustahkamlash yoʻlida qator islohotlar oʻtkazdi. 1507-yilda pul islohoti amalga oshirilib, yangi kumush tangalar muomalaga kiritildi. Irrigatsiya tizimi rivojlantirilib, Zarafshon daryosidagi suvayirgʻichlar, Abdullaxon bandi, Tuyatortar kanali kabi yirik sugʻorish inshootlari qurildi. 

Shayboniylar davrida madaniyat va ilm-fan ham rivojlandi. Shayboniyxonning saroyida Kamoliddin Binoiy, Muhammad Solih, Mulla Shodi kabi shoir va olimlar faoliyat yuritgan. Shayboniyxonning oʻzi ham sheʼrlar yozgan va "Bahr ul-xudo" nomli doston yaratgan. 

Shayboniylar sulolasining soʻnggi yillari

1510-yilda Marv yaqinida Eron shohi Ismoil I Safaviy bilan boʻlgan jangda Muhammad Shayboniyxon halok boʻldi. Shundan soʻng, Shayboniylar sulolasi zaiflashib, 1601-yilda hukmronligi nihoyasiga yetdi. 

Shayboniylar davri Oʻrta Osiyo tarixida muhim oʻrin tutadi. Ular tomonidan amalga oshirilgan islohotlar va madaniy yutuqlar mintaqaning keyingi rivojiga katta taʼsir koʻrsatdi.